Beskid Niski to nie tylko lasy oraz (nie)wysokie góry, z których rzadko roztaczają się widoki. To teren pełen trudnej i ciekawej historii. Jednym z nieodłącznych elementów krajobrazu to schowane w lasach, na szczytach oraz na zboczach cmentarze wojenne. Ten klimat panuje w wielu pasmach, a dobry przykład do Magura Małastowska. Cmentarze budowano by stanowiły pamięć po I Wojnie Światowej i Operacji Gorlickiej, która odmieniła losy działań wojennych. Miejsca pochówków widoczne niegdyś z miejscowości i dolin, dzisiaj skrywają się w gęstwinie przyrody. Niektóre odrestaurowane, niektóre poddane działaniu czasu niszczeją w zaroślach. Jednak echo przeszłości żywe tutaj, w każdym miejscu czuć przyśpieszone bicie serce. Coś tutaj się działo, coś tutaj nadal żyje. Witaj Beskidzie Niski. Dziwny jesteś, piękny zarazem.

Dlaczego warto w Beskid Niski?

Planowaliśmy z grubsza wiosenno-zimowy spacer w okolicach 10 km bez dalekiego dojazdu. W takich pomysłach zawsze z pomocą przychodzi wypad w Beskid Niski, gdzie pogoda niestraszna nawet gdy zimno i deszczowo. Po tajemnice tutaj ukryte warto zajrzeć o każdej porze, a im bardziej mgliście – tym bardziej tajemniczo i klimatycznie. Nie czekaliśmy długo na decyzję gdyż u nas wyjazdy nigdy od pogody nie są uzależnione, a od wolnego czasu. To może być przepis na szczęście. Tak było i tym razem.

Spis treści

1. Magura Małastowska – położenie

2. Magura Małastowska – warianty wyjść

          2.1 Z Przełęczy Małastowskiej – najszybszy wariant

          2.2 Zielony szlakiem z Bielanki – grań Magury

          2.3 Niebieskim szlakiem z Siar – długo lasem

3. Magura Małastowska – dojazd na przełęcz Małastowską

4. Wyciąg narciarski Magura Małastwowska

5. Cmentarz wojenny nr 58 – Magura Małastowska

6. Cmentarz wojenny nr 59 – Przysłup

7. Schronisko PTTK im. Stanisława Gabryela

8. Cmentarz nr 60 – Przełęcz Małastowska

Magura Małastowska – położenie

Masyw znajduje się w północno-zachodniej części Beskidu Niskiego. W tym terenie króluje układ rusztowy to też pasmo ma przebieg z południowego wschodu na północny zachód, albo odwrotnie jak kto woli. Najłatwiej w obręb pasma jest dojechać krajową drogą numer 28 do Gorlic, gdzie odbijamy w kierunku Koniecznej (przejście polsko – słowackie) by finalnie dostać się na najbardziej charakterystyczny punkt wyjściowy – Przełęcz Małastowską.

Magura Małastowska – warianty wyjść

W przypadku tego pasma możemy zaplanować wyprawę krótką i długą, spokojną rodzinną i wybiegową z dużą pętlą. Wszystko zależy od predyspozycji, chęci i możliwości.

1. Magura Małastowska z przełęczy Małstowskiej – najszybszy wariant

Na samej przełęczy znajduje się duży, szutrowy i darmowy parking, na którym spokojnie możemy zaparkować środek transportu. Pamiętajmy by od razu na starcie odwiedzić piękny cmentarz wojenny nr 60. Znany w wielu publikacjach oraz dużej grupie turystów. Jeden z popularniejszych i piękniejszych, to jednak należy sprawdzić na własne oczy. Ruszamy niebieskim szlakiem w kierunku północnego zachodu. Po 1 km docieramy do bardzo klimatycznego schroniska PTTK im. Prof. Stanisława Gabryela pochodzącego z Gorlic, który propagował zbudowanie tutaj obiektu dla turystów. Dalej drogą leśno – szutrową docieramy po 500 m do przekaźnika i górnej stacji wyciągu narciarskiego. Po następnym kilometrze docieramy do oznakowanego i opisanego szczytu Magury Małastowskiej. 100 m od szczytu w kierunku południowym znajduje się kolejny cmentarz wojenny nr 58 z krzyżem na cokole i charakterystycznymi, drewnianymi krzyżami zwieńczającymi poszczególne mogiły. Od szczytu kierujemy się czarnymi oznaczeniami szlaku w kierunku północnym. Powrót do przełęczy tą samą drogą

• Parking: Przełęcz Małastowska, duży szutrowy teren z dużą ilością miejsc
• Dystans: 4,5 km
• Czas: 2 godziny
• Różnica wzniesień: +220m/-220m
• Poziom trudności: ŁATWY (wymaga dobrego obuwia turystycznego gdyż część szlaku prowadzi beskidzką ścieżką)
• Pobierz trasę: Przełęcz Malastowska_Magura Malastowska.gpx

2. Magura Małastowska zielonym szlakiem z Bielanki – grań Magury

Za Gorlicami jedziemy dalej w kierunku Grybowa drogą krajową nr 28. Za Ropicą Polską skręcamy w lewo by po kilku kilometrach dojechać do Bielanki. Zielony szlak i jego odbicie znajduje się na drodze. Wychodzimy na Przełęcz Żdżar by przez Sołtysie Góry i Wierch dotrzeć od strony zachodniej do szczytu Magury Małastowskiej. Wariant ten pozwala na przejście prawie całości pasma i jego grani, o ile można w ten sposób się wyrazić 😊. Zejście tą samą trasą.

• Parking: Bielanka w okolicach leśniczówki
• Dystans: 21 km
• Czas: 6-7 h
• Różnica wzniesień: +630m/-630m
• Poziom trudności: ŚREDNI (wymaga dobrego obuwia turystycznego oraz dobrej kondycji)
• Pobierz trasę: Bielanka_Magura Malastowska.gpx

3. Magura Małastowska niebieskim szlakiem z Siar – długo lasem

Możemy także podjechać do Owczarów Górnych pod cerkiew pw. Opieki Bogurodzicy co skróci nam wycieczkę o kilka solidnych kilometrów. Na szczyt od północnego zachodu wychodzimy niebieskim szlakiem. W przypadku Owczarów dochodzimy w kierunku wschodnim szutrową drogą do Przełęczy Owczarskiej gdzie łączymy się ze wspomnianym szlakiem. Powrót tą samą trasą.

• Parking: Siary: okolica muzeum Długoszów, Owczary: wspomniana cerkiew
• Dystans: Siary: 23 km; Owczary: 14km
• Czas: 6-7 h
• Różnica wzniesień: +900m/-900m
• Poziom trudności: ŚREDNI (wymaga dobrego obuwia turystycznego oraz dobrej kondycji)
• Pobierz trasę: Siary_Magura Malastowska.gpx

4. Magura Małastowska w formie pętli – nasz wariant. Opiszę dokładnie poniżej.

Magura Małastowska – dojazd na przełęcz

Tym razem nie w nocy, nawet nie rano. Leniwie i późno zwlekamy się z posłania. Powstanie do kolejnego dnia było tak wolne, że zaczęliśmy w ogóle rozważać sens wyjazdu. Wpadliśmy w pułapkę usprawiedliwień, a te pięknie wpadały do głowy i były całkiem konkretne. W porę nastąpił STOP! Pakujemy się i jedziemy! Dojazd z Jasła poszedł całkiem szybko i przyjemnie. Pojechaliśmy dłuższą drogą ku Gorlicom, bez żadnych skrótów by dorwać jedną z kilku stacji i uraczyć się kawą. Poszedłem na zakupy i wróciłem z dwoma kubkami, w którym z jednej strony ulatniała się woń espresso, a z drugiej mokki (tak, wiem profanacja, ale ja zawsze pijam mleko z kawą). Udaliśmy się wraz z sugestią skrętu ku Koniecznej. Szeroką doliną z pięknymi zabudowaniami minęliśmy Siary i dwór Długoszów. Dalej krętą drogą rozpoczęliśmy podjazd na przełęcz.

Magura Małastowska – wyciąg narciarski

Postanowiliśmy spróbować zakręcić pętelkę wraz z odwiedzeniem trzech cmentarzy wojennych. Z Przełęczy udaliśmy się w dół na północ dobrze oznakowaną ścieżką przyrodniczo-historyczną „Magura Małastowska”. Las i mnoga ilość tablic informacyjnych z cyklu przyrodniczego stanowiły lepsze oznakowanie niż zielone wskazówki na drzewach. Lekko, lecz systematycznie obniżając wysokość pędziliśmy błotem i śnieżnymi stanowiskami. Ta finalnie wyrzuciła nas na szutrowej, błotnistej drodze dojazdowej do wyciągu narciarskiego. Doszliśmy do obiektu i stacji kolejki krzesełkowej na Magurę.

Zastanawiał nas stan trasy. Okazało się, że śniegu było Ci pod dostatkiem. Około 1m pokrywy, bardzo dobrze ubitej. Wskoczyliśmy na białą, wyratrakowaną taflę, która idealnie pozwalała nadać rytm naszym krokom. Tak oto na krechę trasą zjazdową założyliśmy ślad na górę, po drodze zatrzymując się na widoki w postaci oddalonej znacznie Magury Wątkowskiej i zbieranie bazi. Zbytnio się nie męcząc bo wpadając we własny rytm dotarliśmy do szczytu kolejki skąd wskoczyliśmy na niebieskie oznakowanie wiodące w kierunku szczytu. Wąską, ale bardzo dobrze udeptaną ścieżką, w resztkach śniegu dosyć szybko znaleźliśmy się na szczycie. Wszak dzisiejsza trasa była spacerowa, a w głowach same długie dystanse i gotowość na pokonywanie takowych. Pozytywne zaskoczenia było co chwilę. Od szczytu pokierowała nas na południe ścieżka oraz tablica kierunkowa w stronę cmentarza.

Cmentarz wojenny nr 58 – Magura Małastowska

Jeden z klasycznych projektów Dusana Jurkovica, odpowiedzialnego za zaprojektowanie cmentarzy z I Okręgu Cmentarnego Nowy Żmigród. Chlubiący się w drewnie i kulturze Łemków starał się zawrzeć te wszystkie aspekty w tworzonych przez niego miejscach pochówku. Duży krzyż na kamiennym cokole stanowi centrum a pod nim w kwaterach ułożonych w rzędach mogiły zbiorowe i pojedyncze. Nad każdą kwaterą pomniejsze krzyże, rzecz jasna drewniane z daszkami dwuspadowymi.

Na cmentarzu pochowano w 10 mogiłach zbiorowych i 28 grobach pojedynczych 136 żołnierzy:

• 64 austro-węgierskich m.in. z 9 Pułk Piechoty Austro-Węgier, 10 PP, 18 PP, 36 PP, 89 PP, 4 Bośniacko-Hercegowińskiego Pułku Piechoty, 10 Pułk Piechoty k.k. Landwehry
• 72 rosyjskich m.in. z 193 Swiżajskiego Pułku Piechoty

poległych od stycznia do maja 1915.

Upływ czasu spowodował zarośnięcie szczytu, cmentarz schował się w lesie, a warunki atmosferyczne poczyniły swoje. Na szczęście w latach 2010 – 2016 cmentarz stopniowo był remontowany przez stowarzyszenia: Magurycz oraz Przyjaciół Nowicy.

Cmentarz wojenny nr 59 – Przysłup

Dalej czarnym szlakiem, który jest wyznacznikiem dojściowym do cmentarzy wojennych na tym terenie udaliśmy się w dół. Śnieg tworzył białą poduchę dokoła, widać także było, że w zasadzie to nikogo tutaj dawno nie było. Trochę pioniersko tyczyliśmy w śniegu po kostkę ślady by po niecałym kilometrze dotrzeć do kolejnego cmentarza. Ten posiadał solidniejszy mur kamienny oraz stary krzyż wmontowany w nowy, odrestaurowany motyw przewodni na przedzie. Kwatery jednak mniej okazałe toteż całość jakby odrobinę skromniejsza.

Na cmentarzu pochowano w 17 mogiłach zbiorowych i 1 grobie pojedynczym żołnierzy:

• 60 austro-węgierskich z następujących jednostek: 40 Pułk Piechoty Austro-Węgier z Rzeszowa. 56 PP z Krakowa, 89 PP z Jarosławia, 98 PP z Josevova, 36 PP, 3 PP, 10 PP, 12 PP, 30 PP, 4 Bośniacko-Hercegowińskiego Pułku Piechoty, 3 Pułk Piechoty k.k. Landwehry,30 Pułk Piechoty k.k. Landwehry oraz 24 Batalionu Landsturmu
• 20 rosyjskich

poległych od stycznia do maja 191

Spośród 60 pochowanych żołnierzy austriackich znana jest tożsamość 56.

Schronisko PTTK im. Stanisława Gabryela

Szybko dotarliśmy do szerokiej drogi stokowej która wyprowadziła nas do trasy asfaltowej doprowadzającej do Przysłupa i Nowicy. Wspięliśmy się trochę wyżej by odbić znów na szuterek i dotrzeć do niewielkiego schroniska. Położone na wysokości 740 m.n.pm. zostało otwarte w 1955 r. Sam patron był orędownikiem budowy obiektu, działaczem turystycznym i bibliotekarzem w Gorlicach.

Budulec pozyskiwano z rozebranych domów łemkowskich a samą konstrukcję wzniesiono w ciągu zaledwie 4 miesięcy. Swoim rozmiarem przypomina trochę bacówki PTTK z projektu Moskały. Po głębszym spojrzeniu jednak kształty nie te oraz nowa dobudówka z trochę dziwnym, płaskim dachem pod wiatę, na której zalegało sporo śniegu. Jestem ciekaw jak to będzie zdawało egzamin pod czas zim i dłuższych naporów białego szaleństwa. Prace wokół trwały więc nie zaglądaliśmy do środka. Po za tym kartka na drzwiach informująca by w razie potrzeby zajść od tyłu ostatecznie nas uświadomiły, że strzelamy fotkę i udajemy się w stronę przełęczy.

Cmentarz nr 60 – Przełęcz Małastowska

Bardzo szybko znaleźliśmy się znów na parkingu zataczając 8,5 kilometrową pętlę. Nie zwalniając kroku udaliśmy się na najbardziej znany w tej okolicy cmentarz wojenny. Wejście do cmentarza jest wysokie, drewniane i stanowi jakby przejście do innego świata. W osi cmentarza znajduje się drewniana kaplica z kopią obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej oraz tablicą inskrypcyjną o treści

„Pamiętajcie w swoich pełnych szczęścia dniach,

Że na tej ziemi gorzał zaciekły bój,

 Że tu tysiące odniosło śmiertelne rany,

Aby wokół was rozkwitało błogosławieństwo słońca”.

Pochowano tu 174 żołnierzy austro-węgierskich.

Unikatem jest drewniana macewa żołnierza austriackiego wyznania mojżeszowego (Mendel Brod z 4. Batalionu Strzelców Polowych). Tych chowano zazwyczaj w osobnych, wyznaniowych kirkutach. W modlitwie i ciszy opuściliśmy miejsca pochówku w radości i spokoju wracając w rodzinne pielesze.

• Parking: Przełęcz Małastowska
• Dystans: Siary: 8,5km
• Czas: 3h
• Różnica wzniesień: +350m/-350m
• Poziom trudności: ŁATWY (wymaga dobrego obuwia turystycznego oraz orientacji w terenie)
• Pobierz trasę: Magura_Małastowska_3 cmentarze.gpx

Route map for Magura Małastowska by Pawel Pabian on plotaroute.com

Data wycieczki: 25.03.2021